Paracetamol: loại thuốc hạ nhiệt giảm đau lành tính nhất.

Có lẽ trên thị trường dược phẩm thế giới hiện nay, không một loại thuốc nào có  nhiều tên biệt dược như Paracetamol. Ngay như tại nước ta, cũng phải có đến hàng ngàn loại biệt dược mà thành phần cơ bản của nó là một loại hoạt chất có tác dụng hạ nhiệt, giảm đau: Paracetamol hay tên khác là Acetaminophen. Nào là: Paracetamol, Panadol, Paradol, Efferalgan, Tylenol, Typhy, Decolgen...

Paracetamol có công thức hóa học là C8H9NO2. Tên khoa học khá rậm rì rắc rối nên tôi không đưa ra đây làm gì cho nhức đầu các bạn. Được phát hiện từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20 nhưng mãi đến năm 1955 mới chính thức được dùng làm thuốc hạ nhiệt giảm đau ở Mỹ.

Việc tổng hợp ra Paracetamol khá đơn giản và rẻ tiền. Chất gốc để tạo ra chỉ là Benzen, một loại phụ phẩm của công nghệ chưng cất dầu mỏ. Sinh viên trường Đại học Dược Hà Nội khi học môn Công nghiệp dược vẫn phải thực hành bài này ở quy mô phòng thí nghiệm: Từ cái thứ quỷ quái độc hại, Benzen, sau quá trình phản ứng với các hóa chất khác nhau, chưng cất, tinh lọc... cuối cùng cho ra Paracetamol tinh khiết đem dập viên, dùng được cho người. Người viết bài này khi là sinh viên, đi thực tập bài đó, sau hai ngày vất vả lăn lộn ở phòng thí nghiệm đã thu được 200 gam Paracetamol, đem lên trình thày hướng dẫn thực tập và hỏi, thày ơi, Paracetamol ngoài kia rẻ như bèo, thày bắt chúng em lăn lộn mất ăn mất ngủ hai ngày đêm để làm ra từng này, thì đáng bao nhiêu tiền hả thày? Các bạn biết thày tôi đã làm gì không? Lập tức cho tôi không điểm và bắt hôm sau đến phòng thí nghiệm làm bài khác, cho nhớ đời. Tất nhiên là tôi nhớ đời và rất nhớ thày. Sau này ra nghề rồi, thỉnh thoảng thày trò rủ nhau đi bia hơi, vẫn nhắc lại vụ này...

Paracetamol khá lành tính. Ở liều điều trị hầu như nó không có tác dụng xấu nào với cơ thể con người. Thế nên ngành dược đã xếp nó vào nhóm thuốc “KHÔNG KÊ ĐƠN”, nghĩa là bán tự do thoải mái tại nhà thuốc mà không cần phải có đơn bác sĩ. Tất nhiên, dược sỹ bán thuốc thì vẫn luôn phải tư vấn và hướng dẫn cách sử dụng. Và thường tại các đơn vị đóng gói nhỏ nhất hoặc trên nhãn bao bì, luôn in theo hướng dẫn sử dụng. Và nhắc lại cái câu “ĐỌC KỸ HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TRƯỚC KHI DÙNG, NẾU GẶP VẤN ĐỀ GÌ HÃY HỎI BÁC SĨ HAY DƯỢC SĨ CỦA BẠN” thiết tưởng cũng không thừa.

Với Paracetamol, hầu như chỉ dùng đường uống, bởi khi uống thuốc được hấp thu vào máu rất cao: 90-95%! Với dạng viên sủi hoặc gói bột sủi thì sự hấp thu gần như đạt tới 100%. Thế cho nên chỉ với người không uống được hoặc trẻ nhỏ, người ta mới sử dụng dạng thuốc là viên đặt hậu môn mà thôi. Còn có dạng thuốc tiêm tĩnh mạch, nhưng rất ít khi dùng.

Vào máu, bạn Paracetamol không cần ai chỉ dẫn hay chuyên chở, bạn ấy tự động đến làm nhiệm vụ ở các vị trí mà cơ thể đang cần để hạ nhiệt giảm đau. Xong thời gian thực thi công vụ (thường là 8 tiếng) Paracetamol lại theo đường máu trở về gan. Tại gan của chúng ta, nó có sẵn một hoạt chất để kết hợp với Paracetamol thành ra một chất vô hại, tiễn xuống thận và thải ra ngoài qua đường nước tiểu. Đó là kết thúc một chu kỳ hoạt động của Paracetamol trong cơ thể.

Nhân đây xin nói qua với các bạn về một bộ phận cực kỳ quan trọng và tinh vi, có thể gọi đó là nhà máy tổng hợp hóa chất trong cơ thể là lá gan. Thật ra cho đến giờ phút này, sự hiểu biết về các cơ chế sinh hóa điều khiển mọi hoạt động sống trong cơ thể chúng ta của y học hầu như chưa được bao nhiêu. Mà nhiều khi chỉ ở mức phỏng đoán. Tại sao mọi loại hóa chất, thức ăn... khi cơ thể hấp thu vào lại đều phải qua gan xử lý? Và tại gan luôn có đủ các loại hoạt chất để xử lý các thứ mà chúng ta nạp vô tội vạ vào cơ thể? Tại sao? Rất nhiều câu hỏi tại sao chưa có lời giải rõ ràng. Thế nhưng có một điều rất rõ ràng là, để cho một cơ thể khỏe mạnh thì lá gan phải khỏe mạnh! Nhưng vì gan là nơi xử lý rất nhiều các chất ngoại lai nhập một cách chủ động như thuốc, thức ăn, đồ uống vào cơ thể, và cả các thứ chả ai mong như khói bụi, hóa chất độc hại, vi trùng, vi rút... nên nó cũng rất dễ bị tổn thương. Thế nên việc bảo vệ, tăng cường chức năng gan là rất cần thiết đấy các bạn nhé. Sở dĩ phải nói về gan là do trước đây không lâu, cư dân mạng xôn xao về vụ một thanh niên trên Sơn La uống 19 viên Paracetamol 500mg liền trong hai ngày, ngộ độc dẫn đến tử vong. Thật là một sự việc đáng tiếc. Liều tối đa của Paracetamol là 4gam trong 24 giờ, nghĩa là trong 24 giờ chỉ được phép dùng tối đa là 8 viên thuốc có hàm lượng thông thường là 500 mg! Thế mà trong trường hợp này, anh ta đã dùng 19 viên, gấp hơn hai lần liều tối đa, trong khi đó lại có tiền sử viêm gan! Khi gan bị viêm, chức năng gan yếu đi, cái hoạt chất để xử lý Paracetamol thành chất trơ, không có hoạt tính sinh học để rồi thải qua thận không đủ. Ông bạn Paracetamol dư thừa lang thang trong gan bèn bám luôn vào các protein trong tổ chức tế bào gan, thế là làm cho gan không hoạt động được, làm suy giảm chức năng gan. Suy gan. Bao nhiêu chất độc hại trong quá trình sống của cả cơ thể không được xử lý, đầy mãi lên, làm ngộ độc máu, suy thận, suy các phủ tạng và hôn mê, tử vong... Các bạn có thể tưởng tượng thế này, một bộ máy đang hoạt động tốt, có dầu nhờn đủ bôi trơn, bụi bặm lẫn vào bị cuốn theo dầu tống ra ngoài theo khí thải. Thế nhưng máy ít dầu mà bụi bặm nhiều, nó làm đóng cặn máy móc khô cứng không hoạt động nổi, thì tan máy là chuyện tất nhiên thôi.

Một trường hợp cũng hay dẫn đến suy gan cấp đó là khi giới mày râu chè chén quá đà, hoặc xơi phải rượu đểu, có nhiều tạp chất (ở đây chưa kể đến trường hợp uống phải rượu chứa Methanol nhé, uống phải cái đấy, chỉ một ly là đi thẳng, hết cứu!) về bị đau đầu. Nhà có sẵn Paracetamol và lại nghe láng máng nói, thuốc này rất lành. Bèn làm luôn một viên, thậm chí là hai viên, cho nó nhanh giảm đau...

Thế là cũng suy gan.

Bởi đơn giản, rượu tuy được gọi là loại nước thần của loài người, nhưng đồng thời nó cũng là chất độc của gan. Khi ta uống rượu vào, gan cũng phải xử lý rồi tống qua thận theo đường nước tiểu ra ngoài. Chúng ta làm một, hai ly, vừa đủ độ hưng phấn thăng hoa thì gan xử lý dễ dàng. Thế nhưng cánh mày râu nước Việt vốn sở trường anh hùng bàn nhậu, dzô dzô không tiếc đời, ông nào ông ấy một khi xung trận rượu bia là thề không say không về! Và ông nhà máy hóa chất của cơ thể chúng ta, gan, hôm ấy sẽ phải chạy tối đa, chạy hết công suất, mệt mỏi... Lúc ấy các ông táng luôn Paracetamol vào thì gan chả còn sức đâu mà xử lý. Và bạn Paracetamol lành hiền lại gắn luôn vào các tế bào gan. Và các tế bào gan bị mất khả năng làm việc. Thì gọi là suy gan cấp thôi...

Bạn thanh niên trên Sơn La, đang suy gan, mà bạn ấy dùng liều Paracetamol như thế thì ngang với việc tự tử còn gì. Ở đây lại phải nhắc lại một điều muôn năm không cũ: tri thức là sức mạnh. Tại thời buổi thông tin tràn ngập toàn cầu, đến tận từng hang cùng ngõ hẻm này mà chúng ta không chịu cập nhật những kiến thức cơ bản nhất, hoặc là đơn giản chỉ là một câu hỏi với người có kiến thức về thuốc, là có thể tránh được thảm họa.

Thật ra, không cần phải là người học ngành dược, chỉ cần những người chịu cập nhật những kiến thức tối thiểu về kỹ năng sống đều biết rằng, ngay cả với những loại thuốc bổ, dùng quá liều cũng gây ra độc hại khôn lường. Thế nên câu chuyện về viên thuốc Paracetamol tưởng chừng như rất lành hiền lại có thể gây ra cái chết cho con người thì cũng là chuyện không có gì là bất ngờ. Đừng chết vì thiếu hiểu biết, đó hình như là một trong những kinh nghiệm sống đáng giá nhất của loài người đã rút ra đến giờ phút này.