Thuốc Giả: Những hậu họa khôn lường

Căn cứ vào định nghĩa của Tổ chức y tế thế giới WHO, và quy định của Luật Dược hiện hành nước ta. Chúng ta có thể chia thuốc giả thành các loại sau đây để cùng nhau xem xét kỹ lưỡng hệ lụy của loại sản phẩm đặc biệt liên quan đến tính mạng và sức khỏe con người này. Nó gồm năm loại sau đây:

1, Thuốc giả hoàn toàn không có hoạt chất chữa bệnh: Trong viên thuốc chỉ là bột mì, bột gạo hay đường, không có một chút hoạt chất chữa bệnh nào. Đây là loại thuốc giả cổ điển nhất. Nó thịnh hành ở các nước, các thời kỳ mà kinh tế khó khăn, mọi thứ đều khan hiếm, kể cả cái thiết yếu nhất cho con người là thuốc chữa bệnh. Tại nước ta, đã có một thời kỳ như thế. Dân một làng cạnh quê tôi (làng này vùng tôi ai cũng biết tên, nhưng nay họ bỏ rồi nên không nêu tên ra nữa!) từng có một cái nghề quái gở là nghề làm thuốc giả! Họ đi mua những cái máy dập viên quay tay về, lấy bột mì, bột gạo... đưa vào máy dập thành viên Penicilin, Tetraxyclin... đem bán như thuốc! Hệ lụy của hành động này thì ai cũng biết, uống “thuốc” này vào bệnh chả thấy đỡ, mà thấy càng nặng hơn. Có khi còn sinh ra đi ngoài vì bột sắn bột mì để lâu sẽ mốc! Thật là “tiền mất tật mang”.

2, Thuốc giả có hoạt chất chữa bệnh nhưng không đủ hàm lượng: Ví dụ viên nén Paracetamol 500mg nhưng thực tế đem định lượng nó chỉ có 100mg Paracetamol còn là tá dược không có tác dụng chữa bệnh. Cái kiểu này cũng hay sinh ra trong những thời đói kém khó khăn. Hệ quả cũng xêm xêm cái trò thuốc làm từ bột mì. Có khi còn nặng hơn vì ai cũng biết muốn trị khỏi được bệnh thì cần phải uống thuốc đủ liều. Nhất là những bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn. Uống thuốc giả không đủ hàm lượng, không khỏi bệnh đã đành lại còn có thể gây nhờn thuốc, lợi bất cập hại.

3, Thuốc giả có hoạt chất sai với tên đăng ký: Ví dụ nhãn thuốc đề là Capecitabine chữa ung thư nhưng thực tế hoạt chất chỉ là Vitamin B1. Đây cũng là một trò sản xuất thuốc giả đã khá cũ thế nhưng vẫn thỉnh thoảng thấy xuất hiện trở lại. Tất nhiên hậu họa của nó thì vẫn vô cùng thảm khốc như thường, người bệnh uống “thuốc” đó vào không có một tác dụng gì. Như thế bệnh không được ngăn chặn kịp thời, thậm chí ngày càng nặng hơn và rồi vô phương cứu chữa. Không có một sự táng tận lương tâm nào hơn những trường hợp này nữa!

4, Thuốc giả có hoạt chất chữa bệnh, đủ khối lượng cho một sản phẩm nhưng không đạt tiêu chuẩn đã đăng ký: Một sản phẩm thuốc khi sản xuất ra nó không chỉ phải đảm bảo về nồng độ hàm lượng hoạt chất chữa bệnh trong đó mà nó còn phải đạt hàng loạt các chỉ tiêu về lý hóa, vi sinh, tạp chất làm sao cho thuốc hấp thu tốt vào cơ thể con người mà không ảnh hưởng đến chất lượng và sức khỏe người bệnh. Một trong những hành vi làm thuốc giả đang được WHO khuyến cáo ngành y tế các nước hết sức chú ý đó là hành vi cố tình làm sai tiêu chuẩn thuốc đăng ký: Nhà sản xuất không trung thực tuyên bố sản phẩm của mình sản xuất theo tiêu chuẩn của các nước phát triển nhưng thực tế họ lại sản xuất theo tiêu chuẩn của các nước thế giới thứ ba. Điều này hay xảy ra với trường hợp các tập đoàn dược phẩm đa quốc gia có nhà máy chi nhánh khắp thế giới, cả tại các nước phát triển và chưa phát triển. Họ có thể sản xuất tại các nước chưa phát triển, theo tiêu chuẩn của các nước đó để tiêu thụ tại thị trường đó, nhưng tuyên bố sản xuất theo tiêu chuẩn các nước phát triển nên họ sẽ tính chi phí sản xuất cao. Hệ lụy là người bệnh tuy vẫn được dùng thuốc đúng, vẫn có thể được chữa khỏi bệnh nhưng sẽ phải trả chi phí chữa bệnh tăng cao gấp nhiều lần giá trị thực. Bởi họ sẽ bán với giá cao gấp nhiều lần giá thuốc sản xuất theo tiêu chuẩn nội địa. Và họ sẽ thu siêu lợi nhuận.

5, Thuốc giả có hoạt chất chữa bệnh đúng và đủ hàm lượng nhưng khai sai nguồn gốc xuất xứ: Ví dụ thuốc sản xuất tại Ấn Độ, Trung Quốc khai, dán nhãn sản xuất tại Pháp, Mỹ. Thuốc do các công ty nhỏ, ít tiếng tăm trên thị trường khai, in nhãn của các hãng lớn sản xuất như Bayer, Pfizer... Đây chính là thủ đoạn của bọn làm ăn bất lương đang áp dụng nhiều nhất hiện nay. Trong trường hợp này, người bệnh không chết, vẫn có thể khỏi bệnh thế nhưng cái chi phí để trả chữa bệnh sẽ là cao khủng khiếp so với cái mà họ được hưởng. Tôi xin lấy ví dụ thế này để các bạn dễ hình dung: Giá một viên thuốc kháng sinh Ciprofloxacin 500mg của Ấn Độ là khoảng 1 ngàn đồng Việt Nam, cũng viên Ciprofloxacin 500mg nhưng là của hãng Bayer (Đức) sản xuất có giá bán là 15 ngàn đồng một viên! Bạn thấy không, chênh nhau khoảng 15- 20 lần là thường. Nếu bọn gian thương đánh tráo xuất xứ, nhãn hiệu... chúng sẽ móc túi người bệnh bao nhiêu tiền? Hệ lụy là người bệnh và cả gia đình họ sẽ suy sụp về kinh tế, sẽ trở lại vòng đói nghèo luẩn quẩn. Họ không chết ngay vì bệnh tật thì cả gia đình họ sẽ chết dần vì nghèo đói.

Ngày xưa nhận thức về thuốc giả khá là thô sơ. Ngay những kẻ phạm tội cũng khá thô sơ, chủ yếu là làm thuốc giả theo ba loại đầu tiên. Bây giờ thì bọn bất lương sản xuất thuốc giả tinh vi hơn nhiều, chủ yếu ở loại thứ tư và thứ năm. Công ty VN pharma đang bị đưa ra xét xử là ở mục năm, làm giả nguồn gốc xuất xứ của thuốc. Thế mà nghe nói tòa lại đi xử tội buôn lậu, lạ thật!

Thế nhưng khi suy xét kỹ về các hệ lụy do thuốc giả bây giờ gây ra tôi thấy kinh hoàng hơn xưa. Ở góc độ chung của ngành dược toàn thế giới, ai cũng biết rằng để nghiên cứu và đưa vào sản xuất thành công một loại thuốc mới là vô cùng kỳ công và đắt đỏ. Có những loại thuốc đã phải chi hàng tỷ đô la cho nghiên cứu phát triển. Thế nên các công ty đã đầu tư vào nghiên cứu thuốc mới có quyền thu lợi chính đáng. Luật về bản quyền toàn thế giới bảo hộ điều đó. Bọn làm thuốc giả không những thu lợi bất chính mà chúng nó còn góp phần làm triệt tiêu phá sản các công ty dược làm ăn chân chính xây đắp thương hiệu bằng trí tuệ. Và tất nhiên như thế sẽ cũng là thiệt hại chung của cả nhân loại. Sẽ là thảm họa toàn cầu nếu dịch bệnh xảy ra mà không có thuốc đặc trị. Việc làm thuốc giả, nếu chỉ dẫn đến chết một vài người thì việc phát hiện và ngăn chặn cực dễ và rất nhanh chóng. Nhưng công nghệ làm thuốc giả tinh vi bây giờ nó hầu như không gây chết người ngay tại chỗ mà thường nó để lại hậu họa khôn lường. Hậu họa về sức khỏe của cộng đồng. Hậu họa về môi trường bệnh tật. Và nhất là với nước ta, đa số nhân dân còn nghèo thì cái hậu họa về thuốc giả, nhất là giả nguồn gốc xuất xứ không biết đâu mà lường hết nổi. Thuốc giá quá cao sẽ tước đi cơ hội được chữa bệnh của số đông người. Gánh nặng chi phí y tế sẽ triệt tiêu nguồn lực phát triển của cá nhân, gia đình, cộng đồng, thậm chí là cả quốc gia. Nhưng cái nhóm lợi ích trong y tế: Công ty dược bất lương- Thày thuốc biến chất- Quan chức y tế hủ bại, sẽ ngày càng giàu sụ trên những nỗi đau đớn của người bệnh!

Nhưng tôi cũng phải xin nhắc lại một lần nữa rằng, các bạn đừng quá hoang mang. Thực ra hệ thống để phát hiện ngăn chặn thuốc giả của ta vận hành khá tốt. Các loại thuốc làm giả theo mấy cách cổ điển trên đây đã hầu như bị ngăn chặn và loại trừ ra khỏi hệ thống. Thế nhưng cái cách làm giả xuất xứ của thuốc khá tinh vi và tập trung vaò một số thuốc đặc trị, đắt, có nhu cầu cao thì thực tế diễn biến khá phức tạp. Muốn loại trừ vấn đề nhức nhối này thì đòi hỏi những nhà quản lý dược phải giỏi chuyên môn và tuyệt đối công tâm, tất cả vì sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân. Và nhất là chúng ta phải cải cách ngay cơ chế quản lý y tế đang có quá nhiều kẽ hở, để làm sao không lọt những con sâu bọ vào đục khoét nhân dân thì mới có thể giải quyết được vấn đề này.

Nhân đây tôi xin kể chuyện này, số là cách đây vài hôm, có anh bạn nhà thơ ở xa gọi điện cho tôi kể bị viêm hạch phải đi khám bệnh viện và được kê đơn kháng sinh Cephalexin 500mg về uống. Tôi có bảo là anh uống cả tấn thuốc ấy cũng chả khỏi bệnh được, tốt nhất là anh hãy đến bệnh viện đề nghị đổi thuốc khác! Anh ấy có vẻ không tin, vẫn uống thuốc nhưng chỗ viêm ngày càng đau hơn, anh ấy lại phải xuống viện và đề nghị bác sĩ kê đơn thuốc theo gợi ý của tôi. Về uống, kết quả là sau một tuần anh ấy trở lại bình thường...

Kể chuyện này ra với các bạn để nói rằng nghề thuốc, nghề y là một nghề phức tạp, cần được học hành bài bản để làm và phải cập nhật kiến thức thường xuyên. Tôi biết chắc chắn rằng Cephalexin tại vùng anh bạn tôi đang sống hầu như đã không còn tác dụng với mọi loại vi khuẩn. Vậy kê đơn Cephalexin cho trường hợp này thì cũng chả khác cho uống thuốc giả là bao, bởi nó không có tác dụng gì. Cho nên trong trường hợp mà các bạn bị bệnh, đã uống thuốc, chưa thấy đỡ thì cũng đừng vội chửi là thuốc giả nhé. Các bạn hãy bình tĩnh tham khảo ý kiến của thày thuốc, như trong tờ hướng dẫn sử dụng các loại thuốc đều có một dòng bắt buộc: “Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng. Nếu có vấn đề gì hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sỹ của bạn.”

Nói thêm những điều trên để các bạn thấy rằng, dù vụ việc của VN pharma và vài vụ nữa trong ngành y tế xảy ra có làm nhân dân choáng váng, dù ngành y tế còn có nhiều khiếm khuyết thế nhưng về cơ bản vẫn là chỗ dựa tin cậy của người bệnh. Chắc chắn phải là như vậy.