Cây thuốc quý của dãy Hoàng Liên Sơn

Đó chính là cây hoàng liên hay còn gọi là hoàng liên chân gà, vì bộ phận dùng phổ biến của nó là thân rễ xù xì trông giống như chân một con gà! Hoàng liên có tên khoa học là Coptis chinensis Franch (hoặc Coptis quinqesecta Wang), họ Mao lương: Ranunculaceae.

Hoàng liên là một loài thực vật thân thảo nhỏ, sống lâu năm trên các dãy núi cao ở phía bắc Việt Nam, Trung Quốc và vài nước châu Á khác. Độ cao của vùng núi rừng tìm thấy loài này mọc thường phổ biến từ 1000m đến 2500m. Ở Việt Nam cây hoàng liên có nhiều ở dãy núi Hoàng Liên Sơn, nhất là khu vực huyện Sa Pa, tỉnh Lao Cai và còn có khá nhiều ở bên Quản Bạ, Hà Giang. Hoàng liên là một loại dược liệu thiên nhiên quý hiếm, đã được thế giới xếp trong sách đỏ. Việt Nam và Ấn độ cũng xếp trong sách đỏ, bảo vệ nghiêm ngặt. Thời xưa hoàng liên đã từng mọc thành các thảm thực vật dày dưới các tán rừng, sườn núi cao nhưng nay do bị khai thác quá độ nên ngoài tự nhiên còn rất ít. Mà chủ yếu được trồng bởi các cơ sở nuôi trồng chế biến dược liệu tại các địa phương có địa hình và khí hậu thích hợp.

Y học cổ truyền phương Đông đánh gia cao tác dụng của vị thuốc hoàng liên và sử dụng trong điều trị bệnh từ lâu. Theo môn đông y, hoàng liên có vị đắng, tính hàn. Quy vào các kinh tâm, tỳ, vị. Nó có tác dụng thanh nhiệt táo thấp dùng để trị các chứng như tâm hỏa, lỵ, sang giới, toàn thân bất giác. Trong thực tế lâm sàng đông y dùng để điều trị các bệnh như: lỵ, viêm ruột, thổ huyết chảy máu cam, đau mắt đỏ ngứa. Đây là một vị thuốc rất lành, hầu như không độc với cơ thể nên rất ít khi gây tác dụng phụ.

Với khoa y dược học hiện đại, dược liệu hoàng liên đã được chú ý nghiên cứu từ lâu. Qua nghiên cứu chuyên sâu người ta thấy hàm lượng Alcaloid (loại hoạt chất sinh học thường có tác dụng chữa bệnh trong thực vật) khá cao: dao động từ 5-7%. Điển hình là chất berberin, palmatin… Đặc biệt là chất berberin đã được y học tập trung nghiên cứu khá sâu. Theo các nghiên cứu lâm sàng đã công bố, chất berberin có tác dụng kháng khuẩn mạnh, với nhiều loại vi khuẩn. Thậm chí ngay cả với một loại vi khuẩn có độc lực mạnh làm viêm dạ dày là Helicobacter pylori (Hp) cũng bị tiêu diệt bởi thuốc này. Ngoài ra các nghiên cứu cũng chỉ ra cho thấy berberin còn có tác dụng ức chế sự phát triển của nấm, virus… Sở dĩ có tác dụng vậy là do berberin khi xâm nhập vào cơ thể vi khuẩn, virus sẽ làm ức chế khả năng tổng hợp ARN, ADN khiến cho vi khuẩn virus không còn khả năng sinh sôi phát triển nữa. Chính vì thế các bác sĩ cũng hay dùng berberin để chống viêm nhiễm, loét đường tiêu hóa.

Tại miền Bắc hồi thập kỷ 60 của thế kỷ trước, trong thời kỳ chiến tranh đã xảy ra một đợt dịch kiết lỵ lớn nhưng không có thuốc chữa. Ngành y tế với nòng cốt là các giáo sư của Trường đại học Dược Hà Nội đã tổ chức chiết xuất berberin từ cây hoàng liên thu hái trên núi Hoàng Liên Sơn để dùng điều trị cho bệnh nhân, góp công lớn trong việc dập tắt đợt dịch này.

Ngày nay các nghiên cứu khoa học, lâm sàng về hoàng liên- bererin vẫn đang được tiếp tục. Nghiên cứu mới nhất cho thấy ngoài các tác dụng đã biết, berberin còn có khả năng điều trị bệnh Alzheimer, hỗ trợ phục hồi chức năng thận, có tác dụng tốt với bệnh tiểu đường, sa sút trí tuệ… Rất nhiều nhà khoa học đang đi sâu nghiên cứu về sự tham gia của berberin vào quá trình chuyển hóa các chất trong chu trình sinh hóa của cơ thể. Chúng ta có thể hy vọng từ các nghiên cứu khoa học cơ bản này sẽ mở ra các hướng điều trị hiệu quả nhiều căn bệnh nan y của một hợp chất sinh học quen thuộc. Và từ chất gốc berberin, sẽ có nhiều dẫn xuất khác có tác dụng chữa bệnh ra đời.

Trong đông y, dạng dùng phổ biến nhất của vị thuốc hoàng liên đó là thuốc sắc, trà và có thể ngâm rượu uống. Vị thuốc này được thu hái từ cây hoàng liên có độ tuổi từ 4-5 năm là tốt nhất. Thu hái vào mùa thu sau đó phơi sấy bảo quản đóng gói đúng tiêu chuẩn để dùng dần. Nhưng đa số người dân chúng ta hay biết đến vị thuốc hoàng liên qua viên berberin hàm lượng 5mg hay bày bán ở hầu hết các nhà thuốc trong cả nước. Đặc biệt là các vùng thôn quê. Loại thuốc này đã từng được phong là viên thuốc “thần thánh” của các gia đình nghèo! Có lúc nó đã được người ta chữa trị hầu như bách bệnh! Nhưng không phải không có lý do: với tác dụng rất rộng rãi như đã kể ở trên và tiềm năng còn đang được nghiên cứu, hoàng liên- berberin xứng đáng được mệnh danh là món quà quý trời cho dân Việt để sẵn trên dãy núi hùng vĩ nhất nước Hoàng Liên Sơn. Hy vọng rồi đây ngành dược nước ta sẽ tập trung nghiên cứu, phát triển cây thuốc quý hoàng liên- berberin thành một biệt dược đặc trị nhiều căn bệnh nan y cho nhân dân mà giá thành rẻ và lại rất ít tác dụng phụ.